Günlük hayatımızda etrafımızda farklı oranlarda çeşitli gazlar sürekli bulunur. Bunların en bilinenleri olarak soluduğumuz havadaki oksijeni ve nitrojeni, günlük ısınma ve mutfakta kullanılan metanı, ulaşım araçlarının egzozlarından çıkan karbonmonoksiti ve karbondioksiti sayabiliriz. Gazların yapısı gereği kimi yanıcı patlayıcı, kimi toksik, kimi de her ikisi birden olabilmektedir. Geçmişte özellikle sanayi tesislerinde gerekli önlemlerin alınmaması kaynaklı çok sayıda kaybın da olduğu büyük kazalar meydana gelmiştir.
Bu ve benzer kazaların bir daha yaşanmaması için bazı adımlar atılmıştır ve bunların sonucu olarak, tüm dünya ülkelerinde bazı standartlar yayınlanmıştır. ATEX (ATmosphères EXplosives) de Kuzey Amerika dışındaki pek çok ülkenin uyguladığı standartlardan biridir. ATEX kodlaması bazı harf ve sayılardan oluşmaktadır. Bu yazımızda bunların anlamını inceliyor olacağız.
Aşağıdaki kod BW Max XT II dedektörlerimizin ATEX sertifikasındandır.
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
|
CE
|
Ex
|
II
|
1
|
G
|
Ga
|
ia
|
IIC
|
T4
|
ATEX kodları CE (1) işareti ve Ex (2) sembolü ile başlar. Sonrasında gelen (3) nolu işaret ekipman grubunu ifade etmektedir. Burada 2 seçenek vardır:
I: Maden sanayi
II: Maden dışındaki diğer tüm sanayi kolları
(4) nolu işaret ekipman kategorisini belirtmektedir. Buna göre;
|
Zone
|
Kategori
|
Patlayıcı Tipi
|
|
0
|
1
|
G
|
|
1
|
2
|
G
|
|
2
|
3
|
G
|
|
20
|
1
|
D
|
|
21
|
2
|
D
|
|
22
|
3
|
D
|
Zone 0: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın, sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler.
Zone 1: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın, normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler.
Zone 2: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.
Zone 20: Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabileceği yerler.
Zone 21: Normal çalışma koşullarında havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.
Zone 22: Normal çalışma koşullarında havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler (Tabaka veya yığın halinde yanıcı tozların bulunduğu yerler de patlayıcı ortam oluşturabilecek diğer bir kaynak olarak dikkate alınmalıdır).
Aşağıdaki çizimden de anlaşılacağı gibi, Zone 0' da kullanıma uygun cihazlar en üst seviye koruma sağladığından Zone 1 ve Zone 2' de de kullanılabilir. Aynı şekilde Zone 1 belgesi olan cihazlar Zone 2' de de kullanıma uygundur.
Zone ile çok karıştırılan diğer tanım da "Division"dur. Bu ifade Kuzey Amerika'da kullanılır ve Division 1, Zone sistemindeki 0 ve 1'i kapsamaktadır.
(5) nolu işaret cihazın hangi patlayıcı ortama uygun olduğunu gösterir.
G: Gaz ve buhar
D: Toz
(6) nolu harfler cihaz koruma seviyesidir ve cihazın ateşleme kaynağı olma olasılığını gösterir. G gazlar için, D tozlar için ve M madenler için olacak şekilde;
Ga – Da – Ma: Çok Yüksek Koruma Seviyesi
Gb – Db – Mb: Yüksek Koruma Seviyesi
Gc – Dc – Mc: Artmış Koruma Seviyesi
(7) nolu harfler koruma sınıfını işaret eder. Bu harflerin anlamı aşağıdaki gibidir.
|
Koruma Prensibi
|
Koruma Tipi
|
Kodu
|
Uygun Zone
|
Sertifika No
|
|
Potansiyel patlayıcı, atmosferi ateşleyebilen kısımlar içindeki patlama basıncına dayanan ve patlamanın kendisini çevreleyen atmosfere yayılmasını engelleyen muhafazanın içine yerleştirilmiştir.
|
Aleve karşı korumalı muhafazalı
|
Ex d
|
da
|
0,1,2
|
EN 60079-1
|
|
db
|
1,2
|
|
dc
|
2
|
|
Normal servis sırasında aşırı sıcaklık veya ark ya da kıvılcımları üretmeyen elektrikli cihazların iç ya da dış bölümlerinde bunların meydana gelme ihtimalini daha yüksek bir güvenlik seviyesi ile önleyecek şekilde uygulandığı koruma tipidir.
|
Arttırılmış güvenlikli
|
Ex e
|
eb
|
1,2
|
EN 60079-7
|
|
ec
|
2
|
|
Bütün devrelerin yapısı itibariyle kendinden emniyetli olduğu elektrikli cihazlardır.
|
Kendinden güvenlikli
|
Ex i
|
ia
|
0,1,2,20,21,22
|
EN 60079-11
|
|
ib
|
0,1,21,22
|
|
ic
|
2,22
|
|
Tutuşturma kaynağı, basınçlı etkisiz bir gaz ile çevrelenerek patlayıcı gaz dışarıda bırakılır.
|
Basınçlı koruma
|
Ex p
|
pxb
|
1,2,21,22
|
EN 60079-2
|
|
pyb
|
1,2,21,22
|
|
pzc
|
2,22
|
|
Patlayıcı bir atmosferi kıvılcım veya ısıtma yolu ile ateşleyebilecek parçaların, bu atmosferin ateşlenmeyeceği şekilde bir bileşiğin içerisine yerleştirildiği koruma tipidir.
|
Kapsül içine alma
|
Ex m
|
ma
|
0,1,2,20,21,22
|
EN 60079-18
|
|
mb
|
0,1,21,22
|
|
mc
|
2,22
|
|
Elektrikli cihazın ya da parçalarının yağın üzerinde olabilecek veya muhafazanın dışında bulunabilecek patlayıcı bir ortamın ateşlenmeyeceği şekilde yağa batırıldığı koruma tipidir.
|
Yağa daldırma
|
Ex o
|
ob
|
1,2
|
EN 60079-6
|
|
oc
|
2
|
|
Tutuşturma kaynağı kuma daldırılarak, patlayıcı gaz dışarıda tutulur.
|
Toz doldurma
|
Ex q
|
qb
|
1,2
|
EN 60079-5
|
|
Normal çalışmada elektrikli cihaza, ortamı kaplayan patlayıcı ortamı ateşlemeyeceği veya ateşlemeye sebep olabilecek bir arızanın meydana gelmesinin muhtemel olmadığı durumlarda uygulanan bir koruma tipidir.
|
Sızdırmaz koruma
|
Ex n
|
nC
|
2
|
EN 60079-15
|
|
nR
|
2
|
(8) nolu harfler ise gaz grubunu göstermektedir. Aşağıya doğru tutuşma kolaylaşır. IIC için onaylanan cihazlar diğer gaz grupları için de kullanılabilir.
(9) nolu harf ve rakamlarsa cihazın sıcaklık sınıfını ifade eder. Sıcaklık sınıflandırması, cihaz için izin verilen maksimum yüzey sıcaklığıyla ilgilidir. Yanıcı-patlayıcı gazlar kıvılcım veya alev gibi harici bir ateşleme kaynağı olmadan tutuşmanın meydana gelebileceği bir sıcaklığa (tutuşma sıcaklığı) sahiptir. Tehlikeli alanlarda kullanılacak cihazlar, tutuşma sıcaklığından yüksek bir yüzey sıcaklığına sahip olmamalıdır. Bu nedenle, bu cihazlarda maksimum yüzey sıcaklığı (T derecelendirmesi) belirtilir.
|
Cihaz Yüzey Sıcaklık Sınıfı
|
Gaz - Buhar - Toz Patlama Sıcaklığı
|
Müsaade Edilen Sıcaklık Sınıfları
|
|
T1
|
> 450 ⁰C
|
T1, T2, T3, T4, T5, T6
|
|
T2
|
> 300 ⁰C
|
T2, T3, T4, T5, T6
|
|
T3
|
> 200 ⁰C
|
T3, T4, T5, T6
|
|
T4
|
> 135 ⁰C
|
T4, T5, T6
|
|
T5
|
> 100 ⁰C
|
T5, T6
|
|
T6
|
> 85 ⁰C
|
T6
|
Paylaş: